Jędrzejów. Jesienią tego roku odbędą się wybory samorządowe, w których wybierzemy wójtów i burmistrzów. W tym kontekście warto zastanowić się, w jaki sposób dawniej wyłaniano władze gminne.

Za przykład może tu posłużyć historia wyborów wójta osady Jędrzejów, przeprowadzonych w 1890 r., a więc prawie 130 lat temu. Żeby tę kwestię wyświetlić, potrzeba kilka słów wprowadzenia.

Przede wszystkim należy zaznaczyć, że w 1869 r. Jędrzejów stracił status miasta i choć był siedzibą powiatu, nie posiadał władz miejskich. Formalnie miejscowość ta była osadą III kategorii i tworzyła oddzielną gminę, która miała prawo decydowania o własnych interesach za pośrednictwem zebrania gminnego oraz wybranych przedstawicieli. W skład gminy powstałej z miast przemianowanych na osady wchodzili wszyscy właściciele lub wieczyści dzierżawcy gospodarstw rolnych i nieruchomości wraz z rodzinami, służbą i innymi osobami z nimi zamieszkującymi. Prawo udziału w zebraniu gminnym mieli jednak tylko ci gospodarze, który posiadali co najmniej 3 morgi ziemi. Do kompetencji zebrania należało m.in. dokonanie wyboru wójta (na trzyletnią kadencję), ławników, pełnomocników gminy, ewentualnie pisarza i innych urzędników (jeśli była taka potrzeba), podejmowanie uchwał w sprawach dotyczących gospodarowania gminnym majątkiem ruchomym i nieruchomym, utrzymania i organizacji szkół i przytułków dla ubogich, rozkładu i poboru podatków oraz składek na różne cele, a także nadzorowanie działalności wójta (zwłaszcza prowadzonej przez niego gospodarki finansowej). Uchwały zapadały większością głosów przy obecności co najmniej połowy uprawnionych, z tym, że w wypadku spraw dotyczących rozporządzania majątkiem nieruchomym gminy wymagana była obecność 2/3 uprawnionych. Na wójta zgromadzenie gminne mogło wybrać tylko tę osobę, która była chrześcijaninem i posiadała co najmniej 6 mórg ziemi. Ponadto kandydat na to stanowisko musiał mieć ukończone 25 lat życia, co najmniej od 3 lat zamieszkiwać na terenie gminy oraz przedstawić świadectwo niekaralności za przestępstwa zagrożone utratą prawa sprawowania urzędów. Do kompetencji wójta, który bezpośrednio podlegał naczelnikowi powiatu, należało szereg obowiązków, które generalnie dzieliły się na dwie sfery: wykonywanie niektórych zadań z zakresu administracji państwowej (głównie utrzymanie porządku i bezpieczeństwa) oraz bieżące zarządzanie gminą (zwoływanie i prowadzenie zebrań gminnych oraz wykonywanie ich uchwał, zarządzanie funduszami gminnymi itp.).

Informację o wyborach władz osady Jędrzejów dokonanych w 1890 r. znajdujemy w dwóch dokumentach przechowywanych w Archiwum Państwowym w Kielcach, w zespole o nazwie Akta miasta Jędrzejowa. Pierwszy z nich to datowany na 20 lutego 1890 r. wykaz osób mających prawo kandydować na wójta oraz pochodzący z tego samego czas skład nowo wybranych władz.

W wykazie uprawnionych do kandydowania umieszczano nazwiska 45 mieszkańców Jędrzejowa, posiadających więcej niż 6 mórg ziemi (przeliczając na współczesne jednostki miary: więcej niż 3,3588 ha). Były to następujące osoby:

Piotr Przypkowski, s. Józefa, ur. 1833 r., mieszczanin, katolik, od 1863 r. posiadacz 7-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie, umiejący czytać i pisać po polski i rosyjsku

Hipolit Przypkowski, s. Józefa, ur. 1836 r., mieszczanin, katolik, od 1863 r. posiadach 15-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie, umiejący czytać i pisać po polski i rosyjsku

Mikołaj Naszydłowski, s. Kacpra, ur. 1835 r., mieszczanin, katolik, od 1854 r. posiadający 16-morgowe gospodarstwo w Jędrzejowie, niepiśmienny

Andrzej Różański, s. Wojciecha, ur. 1831 r., mieszczanin, katolik, od 1874 r. posiadający 6-morgowe gospodarstwo w Jędrzejowie, umiejący czytać i pisać po polski i rosyjsku

Stanisław Skrzypkowski, s. Wincentego, ur. 1844 r., mieszczanin, katolik, od 1856 r. posiadający 7-morgowe gospodarstwo w Jędrzejowie, umiejący czytać i pisać po polski i rosyjsku

Ludwik Bonkiewicz, s. Łukasza, ur. 1844 r., mieszczanin, katolik, od 1876 r. posiadacz 18-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie, umiejący czytać i pisać po polsku

Michał Bolechowski, s. Jana, ur. 1832 r., mieszczanin, katolik, od 1861 r. posiadacz 14-morgowego gospodarstwem w Jędrzejowie, umiejący czytać i pisać po polsku

Jan Gołębiowski, s. Jakuba, ur. 1842 r., mieszczanin, katolik, od 1854 r. posiadacz 10-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie, umiejący czytać i pisać po polsku

Jan Chantulski, s. Michała, ur. 1827 r., mieszczanin, katolik, od 1852 r. posiadający 6-morgowe gospodarstwo w Jędrzejowie (mieszkający tu od 40 lat), umiejący czytać i pisać po polsku

Fiodor Andriejew, s. Andrieja, ur. 1828 r., mieszczanin, prawosławny, od 1882 r. posiadający 16-morgowe gospodarstwo w Jędrzejowie (mieszkający tu od 25 lat), umiejący pisać i czytać po rosyjsku

Jan Wilczyński, s. Franciszka, ur. 1856 r., mieszczanin, katolik, od 1884 r. właściciel 25-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie (mieszkający tu od 12 lat), umiejący czytać i pisać po polski i rosyjsku

Julian Jędrzejewski, s. Feliksa, ur. 1852 r., mieszczanin, katolik, od 1882 r. właściciel 6-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie, umiejący czytać i pisać po polski i rosyjsku

Adam Podraza, s. Michała, ur. 1834 r., mieszczanin, katolik, od 1882 r. posiadacz 6-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie (mieszkający tu od lat), niepiśmienny

Antoni Wójcicki, s. Walentego, ur. 1825 r., mieszczanin, katolik, od 1852 r. właściciel 10-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie, niepiśmienny

Stanisław Smacki, s. Kacpra, ur. 1832 r., mieszczanin, katolik, od 1875 r. właściciel 7-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie (mieszkający tu od 10 lat), niepiśmienny

Bernard Uramowski, s. Wincentego, ur. 1845 r., mieszczanin, katolik, od 1861 r. właściciel 6-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie, umiejący czytać i pisać po polski i rosyjsku

Franciszek Bolechowski, s. Michała, ur. 1858 r., mieszczanin, katolik, od 1882 r. właściciel 6-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie, umiejący czytać i pisać po polski i rosyjsku

Wincenty Gajerski, s. Marcina, ur. 1839 r., mieszczanin, katolik, od 1883 r. właściciel 6-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie, umiejący czytać i pisać po polski i rosyjsku

Konstanty Drzewiński, s. Jana, ur. 1836 r., mieszczanin, katolik, od 1874 r. właściciel 7-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie (mieszkający tu od 20 lat), umiejący czytać i pisać po polski i rosyjsku

Mikołaj Zajdler, s. Wojciecha, ur. 1836 r., od 1860 r. właściciel 16-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie, umiejący czytać i pisać po polski i rosyjsku

Wincenty Bąkowski, s. Kacpra, ur. 1831 r., mieszczanin, katolik, od 1862 r. właściciel 15-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie (mieszkał tu od 25 lat), niepiśmienny (w 1890 r. ziemię sprzedał żonie, dlatego wykreślono go z rejestru)

Wojciech Łojewski, s. Andrzeja, ur. 1835 r., mieszczanin, katolik, od 1860 r. właściciel 14-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie, niepiśmienny

Ignacy Komorowicz, s. Norberta, ur. 1844, mieszczanin, katolik, od 1884 r. właściciel 18-morgowego gospodarstwa (mieszkający tu od 5 lat), umiejący czytać i pisać po polsku

Józef Gołębiowski, s. Jakuba, ur. 1832, mieszczanin, katolik, od 1862 r. właściciel 20-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie, umiejący czytać i pisać po polsku

Andrzej Gołębiowski, s. Wincentego, ur. 1838 r., mieszczanin, katolik, od 1860 r. właściciel 17-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie, umiejący czytać i pisać po polsku

Stanisław Marcinkowski, s. Piotra, ur. 1841 r., mieszczanin, katolik, od 1861 r. właściciel 7-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie, umiejący czytać i pisać po polski i rosyjsku

Aleksy Jaszczyk, s. Floriana, ur. 1838 r., mieszczanin, katolik, od 1883 r. właściciel 14-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie (mieszkający tu od 8 lat), umiejący czytać i pisać po polski i rosyjsku

Stanisław Majecki, s. Wincentego, ur. 1821, mieszczanin, katolik, od 1862 r. właściciel 6-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie, niepiśmienny (zmarł w 1890 r., dlatego wykreślony z rejestru)

Ignacy Gołębiowski, s. Jakuba, ur. 1828 r., mieszczanin, katolik, od 1861 r. właściciel 20-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie, umiejący pisać i czytać po polsku

Mikołaj Szpak, s. Józefa, ur. 1823 r., mieszczanin, katolik, od 1860 r. właściciel 90-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie, niepiśmienny (zmarł w 1890 r., dlatego wykreślony z rejestru)

Mikołaj Woźniak, s. Józefa, ur. 1843 r., mieszczanin, katolik, od 1864 r. właściciel 26-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie, niepiśmienny

Marcin Więckowski, s. Szymona, ur. 1834 r., mieszczanin, katolik, od 1864 r. właściciel 26-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie, niepiśmienny

Józef Gadacz, s. Filipa, ur. 1833 r., mieszczanin, katolik, od 1864 r. właściciel 15-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie, niepiśmienny

Walenty Szczerba, s. Kazimierza, ur. 1843 r., mieszczanin, katolik, od 1864 r. właściciel 11-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie, niepiśmienny

Antoni Kowalczyk, s. Wojciecha, ur. 1831 r., mieszczanin, katolik, od 1864 r. właściciel 20-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie (mieszkał tu od 25 lat), niepiśmienny

Mikołaj, Kowalczyk s. Wojciecha, ur. 1840 r., mieszczanin, katolik, od 1864 r. właściciel 13-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie (mieszkał tu od 25 lat), niepiśmienny

Antoni Więckowski, s. Szymona, ur. 1841 r., mieszczanin, katolik, od 1864 r. właściciel 36-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie (mieszkał tu od 31 lat), niepiśmienny

Józef Łasak, s. Pawła, ur. 1836 r., mieszczanin, katolik, od 1864 r. właściciel 31-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie (mieszkał tu od 30 lat), niepiśmienny

Franciszek Putowski, s. Antoniego, ur. 1836 r., mieszczanin, katolik, od 1864 r. właściciel 17-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie, umiejący pisać i czytać po polsku i rosyjsku

Kazimierz Piotrowski, s. Macieja, ur. 1836 r., mieszczanin, katolik, od 1864 r. właściciel 13-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie, umiejący pisać i czytać po polsku i rosyjsku

Paweł Gawron, s. Franciszka, ur. 1828 r., mieszczanin, katolik, od 1864 r. właściciel 16-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie, niepiśmienny

Józef Wrona, s. Piotra, ur. 1852 r., mieszczanin, katolik, od 1864 r. właściciel 11-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie, niepiśmienny

Wojciech Sobczyk, s. Wacława, ur. 1828 r., mieszczanin, katolik, od 1864 r. właściciel 20-morgoweg gospodarstwa w Jędrzejowie (mieszkający tu od 26 lat), niepiśmienny

Adam Maj, s. Michała, ur. 1852 r., mieszczanin, katolik, od 1864 r. właściciel 14-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie, niepiśmienny

Walenty Piotrowski, s. Wincentego, ur. 1836 r., mieszczanin, katolik, od 1860 r. właściciel 32-morgowego gospodarstwa w Jędrzejowie, umiejący czytać i pisać po polsku.

Drugi ze wspomnianych dokumentów podaje nazwiska osób wybranych do władz osady, tj. wójta i sołtysów oraz kandydatów na wójta i sołtysów (ci ostatni byli zastępcami wójta i sołtysów). I tak na wójta wybrano Konstantego Drzewińskiego, który już wcześniej pełnił tę funkcję, a na sołtysów: Wincentego Gajerskiego, Stanisława Skrzypkowskiego oraz Bernarda Uramowskiego. Kandydatem na wójta został Hipolit Przypkowski, zaś kandydatami na sołtysów: Kazimierz Piotrowski, s. Macieja, lat 53, właściciel 9 mórg ziemi i domu; Franciszek Krzemik i Mikołaj Kowalski.

Zebranie gminne, które odbyło się 30 września 1890 r., wybrało także dwóch pełnomocników gminy Jędrzejów, którymi zostali: Mikołaj Zajdler oraz Piotr Przypkowski.

Krzysztof Ślusarek