Konferencja naukowa
Dziedzictwo Wincentego Kadłubka
Cystersi – miasto – region od średniowiecza do współczesności
Jędrzejów, 8 marca 2018 r.

Streszczenie wygłoszonych referatów

Elwira Buszewicz
(Kraków)

Wincenty Kadłubek w dziele Rosa inter spinas Andrzeja Kanona SI

Artykuł jest krótkim omówieniem druku panegirycznego Rosa inter spinas pióra Andrzeja Kanona SI (wydanego w Krakowie w oficynie drukarskiej Franciszka Cezarego w 1648 roku). Głównym tematem dziełka nie jest Wincenty Kadłubek, lecz autor poświęcił nieco miejsca na przedstawienie jego osoby ze względu na herb Poraj (Róża), z którym wiązała go tradycja od czasów Długosza, a którym pieczętował się również adresat broszurki Kanona, Stanisław Pstrokoński (ok. 1591-1657), były jezuita, biskup chełmski i opat komendatoryjny tyniecki. Kanon oparł swe dzieło na koncepcie herbowym i przedstawił sylwetki wybitnych Różyców w Panegiryku prozą i kilku tzw. elogiach. Wincentemu Kadłubkowi poświęcono kilka zdań panegiryku i część Elogium III. Analiza tekstu pokazuje finezję retoryczną autora i zawarte w nim (być może) implicite przesłanie retoryczne, podkreślające wzorcowy wymiar postaci świątobliwego biskupa-kronikarza, jego działalność historiograficzną i pokorną abdykację z urzędu biskupiego, połączoną z oddaleniem się do klasztoru cystersów w Jędrzejowie.

Michał Czerenkiewicz
(Kraków)

Wincenty Kadłubek w łacińskiej literaturze europejskiej XVII wieku

W artykule omówiono neołacińskie dzieła z XVIII wieku, opublikowane poza granicami Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dotyczace postaci bł. Wincentego Kadłubka. Wieksza część omawianych dzieł nie wprowadzała jednak nowej wiedzy na temat biskupa krakowskego, lecz opierała się głównie na opracowaniach Marcina Kromera i Szymona Starowolskiego.

Jolanta Jakubczyk
(Jędrzejów)

Błogosławiony Wincenty Kadłubek – patronem miasta Jędrzejowa

W artykule omówiono starania o uznanie bł. Wincentego Kadłubka patronem miasta Jędrzejowa. Postać ta od wieków związana jest z miastem i na trwałe związana jest z jego dziedzictwem kulturowym. 25 lutego 2015 r. Rada Miejska podjęła inicjatywę ogłoszenia Wincentego Kadłubka patronem miasta. 6 listopada 2015 r. bp kielecki Jan Piotrowski złożył stosowną prośbę do stolicy apostolskiej. Została ona zaaprobowana przez Kongregację Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów. Oficjalnego ogłoszenia bł. Wincentego Kadłubka patronem Jędrzejowa dokonał nuncjusz apostolski w Polsce abp. Celestino Migliore podczas mszy św., która odbyła się w klasztorze oo. Cystersów 1 stycznia 2016 r.

Tomasz Kargol
(Kraków)

Cystersi w dobie kasat – przypadek Jędrzejowa i Szczyrzyca.
Gospodarka klasztoru w Szczyrzycu w pierwszej połowie XIX wieku

W artykule omówiono nieznane wątki z dziejów klasztoru oo. Cystersów w Szczyrzycu, który w XIII w. założony został jako filia opactwa w Jędrzejowie. Na przełomie XVIII i XIX w. oba, niezależne już wówczas opactwa, przechodziły podobne koleje losu, w tym m.in. poddane została kasatom. W odniesieniu do Szczyrzyca nowym ustaleniem jest fakt, że kasacie nie podlegał cały majątek klasztorny, lecz jego część stanowiąca uposażenie opata. Część należąca formalnie do konwentu dalej eksploatowana była przez zakonników, chociaż sama wieś Szczyrzyc przeszła w ręce prywatne. Zmiana tej sytuacji nastąpiła dopiero w latach 60. XIX w., kiedy to cystersi odkupili część utraconego dziedzictwa.

ks. Janusz Królikowski
(Kraków)

Proces beatyfikacyjny Wincentego Kadłubka w świetle „Ksiąg wpisów”
Świętej Kongregacji Obrzędów

Niniejsza wypowiedź zwraca uwagę na ważne świadectwo dotyczące kultu bł. Wincentego kadłubka, którym jest sam proces beatyfikacyjny przeprowadzony w Świętej Kongregacji Obrzędów, trwający 130 lat (1634-1764). W prowadzonych przez sekretarza kongregacji „księgach wpisów” zanotowano dokładne dane dotyczące prowadzonego w Rzymie procesu, w tym także pojawiające się trudności i związane z tym potrzeby ich wyjaśniania. Rzymski proces przyczynił się do uzupełnienia dokumentacji kultu Wincentego Kadłubka, a tym samym stała się możliwa jego beatyfikacja w oparciu o starożytność kultu. Przygotowany artykuł zawiera przede wszystkim komplet wpisów dotyczących procesu beatyfikacyjnego Wincentego Kadłubka.

Anna Ledzińska
(Kraków)

O Decus armigerum palmigerumque polo – nieznany wiersz ku czci Wincentego Kadłubka
zachowany w aktach procesu beatyfikacyjnego (1762–1763)

W aktach procesu beatyfikacyjnego Wincentego Kadłubka prowadzonego w latach 1762-1763 zachowało się kilka utworów poetyckich ku czci Wincentego, miedzy innymi 18-wersowa pieśń skomponowana w dystychu elegijnym, zatytułowana Aliud artificiosum Carmen ab eodem prefato Fratre in honorem divi Vincentij elaboratum. Pieśń tę umieszczono tuż za innym dłuższym utworem – epitafium enigmatycznym opiewającym Kadłubka w roli Sfinksa, które biegli procesowi datowali na rok ok. 1480 i przypisali cystersowi Jakubowi Wojewódzkiemu, by tym samym wesprzeć tezę o dawności kultu. Wcześniejsze badania nad epitafium enigmatycznym wykazały jednak błąd w datowaniu, a co za tym idzie w ustaleniu autorstwa utworu. Obydwa teksty wynotowano ze zbioru stworzonego w 1650 roku przez cystersa jędrzejowskiego o. Mikołaja Pudełkiewicza, zaś oryginalny zapis się nie zachował, tak wiec wnioskowanie na temat autorstwa i datacji przeprowadzić można było jedynie na podstawie wewnątrz-tekstowych aluzji oraz formy utworów. Niniejszy artykuł przedstawia próby odszyfrowania okoliczności powstania krótszej pieśni tak na podstawie jego formy literackiej, jak i nawiązań do bieżących wyrażeń zaszyfrowanych w niejasnych aluzjach i metaforach.

Artur Lis
(Lublin – Stalowa Wola)

Sprawa dawna bł. Wincentego Kadłubka w obowiązującym prawie kanonizacyjnym

Aby dążyć do kanonizacji bł. Wincentego Kadłubka postulator winien przedstawić biskupowi diecezjalnemu biografię o odpowiedniej wartości historycznej, jak również wszystkie pisma związane z kandydatem na ołtarze. Należy przedłożyć listę kilku świadków, którzy mogą zeznać na temat aktualnej opini świętości Wincentego istniejącej u znacznej części ludu Bożego. Aby dojść do kanonizacji, należy przeprowadzić proces aprobaty heroiczności cnót przy pomocy dowodu z dokumentów oraz dowód odnośnie do cudu, który miał miejsce po konfirmacji kultu. Postulacja powinna przestudiować polskie sprawy kanonizacyjne: Jana z Dukli 10 czerwca 1997 r., Królowej Jadwigi 8 czerwca 1997 r., Kingi 16 czerwca 1997 r., Szymona z Lipnicy 3 czerwca 2007 roku. Interesującym przypadkiem jest kanonizacja równoznaczna Hildegardy z Bringen, która żyła w latach 1098-1179 i została wyniesiona na ołtarze przez papieża Benedykta XVI 10 maja 2012 roku. Bez wątpienia potrzebna jest solidarna działalność hierarchów diecezji kieleckiej, sandomierskiej i krakowskiej.

Mariusz Lubczyński
(Kielce)

Gospodarka cysterska. Zarys dziejów klucza jędrzejowskiego w XVI wieku (do 1585 roku)

Klasztor cystersów jędrzejowskich był właścicielem jednego z największych majątków feudalnych w Małopolsce. Najważniejszą jego częścią były rozległe dobra jędrzejowskie, które  u progu czasów nowożytnych składały się z miasta Jędrzejowa i 21 wsi. W pierwszych dziesięcioleciach XVI w. dobra powiększone zostały o dużą część Skroniowa, Zdanowice, Złotniki i Kanice, rewindykowane Słaboszowice, a także nowo lokowaną Brynicę Suchą. Przez cały badany okres cystersi prowadzili ożywioną działalność inwestycją i dbali o rozwój gospodarczy posiadanych majątków. Najważniejszym ośrodkiem dóbr cysterskich było miasto Jędrzejów, położone centralnie w stosunku do pozostałych posiadłości. W drugiej połowie XVI w. Jędrzejów liczył ponad 1000 mieszkańców i zaliczał się do najważniejszych ośrodków miejskich w regionie. Głównym źródłem dochodów klasztoru było rolnictwo, występujące we wsiach obiekty przemysłowe, tj. karczmy, młyny i kuźnice oraz gospodarka stawowa. W pierwszych dziesięcioleciach XVI w. cystersi zarządzali posiadanymi majątkami samodzielnie, później zaczęli korzystać z usług szlacheckich zarządców, a także coraz częściej bardziej oddalone posiadłości klasztorne oddawali szlachcie w dzierżawę i dożywocia.

o. Jan P. Strumiłowski
(Jędrzejów)

Wincenty Kadłubek – teolog

Artykuł podejmuje kwestię teologicznych kompetencji Mistrza Wincentego. Jak wiadomo Wincenty nie pozostawił po sobie spuścizny ściśle teologicznej. Niemniej ze względu na swój stan życia (najpierw biskup a następnie mnich) kwestia poznania Boga i znajomości doktryny chrześcijańskiej nie mogła być mu obca.

W artykule została podjęta analiza potencjalnych znaczeń słowa „teolog” w celu wskazania takiego znaczenia, które mogłoby być stosowane względem Wincentego. Następnie analizie zostało poddane dzieło Wincentego (Kronika) oraz potencjalne wątki biograficzne, które mogły mieć wpływ na jego formację teologiczną, w celu wskazania chociażby w zarysie ewentualnego rysu i charakteru „teologicznej tożsamości” Kadłubka.

Krzysztof Ślusarek
(Kraków

Cystersi w dobie kasat – przypadek Jędrzejowa i Szczyrzyca.
Klasztor cystersów a mieszczanie jędrzejowscy w pierwszej połowie XIX wieku

W artykule omówiono dzieje konfliktu między klasztorem cystersów a miastem Jędrzejowem, rozgrywającego się w końcu XVIII i w pierwszej połowie XIX w. Jego istota polegała na tym, iż w 1790 r. mieszczanie zakwestionowali prawo klasztoru do niektórych gruntów oraz do pobierania dziesięciny, czynszów i opłat propinacyjnych. Spór ten początkowo rozpatrywany był w asesorii koronnej, a później przed organami administracji państwowej Królestwa Polskiego. Spór o prawo do niektórych gruntów rozstrzygnięty został w latach 20. XIX w. częściowo na korzyść miasta. Natomiast kwestia czynszów i propinacji rozwiązana została pod koniec lat 40 XIX w., kiedy to miasto spłaciło wszelkie zobowiązania z tego tytułu. W dokumentacji konfliktu znajduje się opis granic miasta Jędrzejowa z 1792 r., który został zamieszczony jako aneks do artykułu.

Bartłomiej M. Wołyniec
(Kraków)

Świadkowie procesu beatyfikacyjnego Wincentego Kadłubka z 1680 roku
i ich wiedza super cultu immemorabili

W 1680 r. został przeprowadzony w Rzymie tzw. proces informacyjny de vita, virtutibus et miraculis biskupa krakowskiego Wincentego Kadłubka. W jego trakcie trzyosobowa komisja beatyfikacyjna przesłuchała ośmiu spośród uprzednio wskazanych dziesięciu świadków. Byli wśród nich przedstawiciele szlachty, duchowieństwa oraz mieszczaństwa, którzy w owym czasie – z różnych, często nie znanych nam przyczyn – przebywali w Wiecznym Mieście. Część zeznających w procesie świadków była związana z poselstwem obediencyjnym księcia Michała Kazimierza Radziwiłła, które w sierpniu 1680 r. uroczyście wjechało do Rzymu. Tym samym w atmosferze powszechnej radości i zabawy do pracy przystępowała komisja, której celem było zbadanie kultu Mistrza Wincentego.

Podstawą zawartych w niniejszym artykule rozważań są akta procesu z 1680 r., które przechowywane są w zbiorach Archivum Secretum Vaticanum i nie stanowiły do tej pory przedmiotu zainteresowań badań naukowych.

Maciej Zdanek
(Kraków)

Wincenty Kadłubek w klasztorze Cystersów w Jędrzejowie

Artykuł dotyczy ostatniego okresu życia biskupa krakowskiego Wincentego Kadłubka. Porusza trzy zagadnienia, które dotąd są sporne i ciągle dyskutowane w historiografii. Pierwszy to data rezygnacji z biskupstwa krakowskiego i udania się do klasztoru Cystersów w Jędrzejowie, gdzie spędził ostatnie lata życia do śmierci w 1223 r. Analiza źródeł potwierdza hipotezę krakowskiej mediewistki Zofii Kozłowskiej-Budkowej, że Wincenty najprawdopodobniej zrezygnował jesienią 1217 r. Procedura rezygnacji przebiegała zgodnie z wymogami prawa kanonicznego. Czekano ok. 4 miesięce na uzyskanie zgody Stolicy Apostolskiej oraz powrót z Paryża Iwona Odrowąża, kanonika krakowskiego i kanclerza księcia Leszka Białego, który był kandydatem na nowego biskupa. Elekcja Iwona odbyła się zimą lub wiosną 1218 r. Dopiero wtedy Wincenty opuścił Kraków i udał się do Jędrzejowa. Motywy rezygnacji były osobiste, religijne i związane z sytuacją polityczno-kościelną w Polsce. W artykule zgłoszono dodatkową hipotezę, dlaczego Wincenty wybrał klasztor w Jędrzejowie, a nie inne opactwo cysterskie. Mogła na to wpłynąć także sytuacja polityczna w Małopolsce w latach 1216-1217. Polityka wobec Rusi i Prus wywołała zmiany w elicie władzy i okresowe napięcie między księciem oraz możnowładztwem ziem krakowskiej i sandomierskiej. Klasztor w Jędrzejowie charakteryzowało strategiczne położenie na pograniczu tych ziem i powiązania z ich elitami. Czyn i obecność Wincentego mogły w pozytywny sposób symbolicznie oddziaływać na postawy uczestników gry politycznej i stabilizować sytuację. Trzeci problem to charakter pobytu Wincentego w Jędrzejowie: jako biskupa-rezydenta lub mnicha. W źródłach z XIII w. brak zapisów o tym, że Wincenty został mnichem. Informacje takie pojawiły się dopiero od XIV w., a ich wiarygodność jest kwestionowana. W celu wyjaśnienia tej kwestii w artykule krytycznie zanalizowano pochówek Wincentego: lokalizację grobu, płytę nagrobną i wygląd ciała. Wykorzystano  rękopiśmienne akta procesu kanonicznego z lat 1687-1691, gdzie dokładnie opisano otwarcie grobu w 1633 r. Wincenty został zgodnie z prawem pochowany jako biskup, w honorowym miejscu w prezbiterium, ale dwa elementy wskazują na to, że był zakonnikiem: kukulla cysterska i tonsura mnisza. Na koniec przedstawiono tradycję o osobnej celi Wincentego w klasztorze i dyskusyjny problem, czy Wincenty w klasztorze pisał swoją kronikę dziejów Polski (całą lub ostatnią czwartą księgę). Autor opowiedział się za opinią większości historyków, którzy powstanie tego dzieła datują na okres przed 1207 r. Przerwanie pisania było związane ze zmianami politycznymi, objęciem urzędu biskupa, a przede wszystkim zmianą hierarchii wartości i rozwojem duchowym Wincentego, który osiągnął apogeum w wyborze życia zakonnego.

Wojciech Zwierzchowski
(Jędrzejów)

Cystersi jędrzejowscy w czasach współczesnych (po 1945 roku)

W referacie omówiono najnowsze dzieje klasztoru oo. Cystersów w Jędrzejowie, obejmujące okres od powrotu zakonników w 1945 r. do chwili ustanowienia opactwa w 1989 r. Odbudowa jędrzejowskiego klasztoru nastąpiła w oparciu o opactwo cysterskie w Szczyrzycu. W ten sposób historia zatoczyła koło, gdyż w XIII w. placówkę cysterską w Szczyrzycu (Ludźmierzu) założyli zakonnicy z Jędrzejowa. Ważnym momentem w dziejach jędrzejowskiego klasztoru stanowi 1989 r., kiedy to przeorat został podniesiony do rangi opactwa. W ten sposób symbolicznie zamknął się proces odbudowywania opactwa po okresie kasaty.

Na zdjęciu: obrady w czasie konferencji.